Blogs και Αρχιτεκτονική Ι

Το περιοδικό "Αρχιτέκτονες" του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων, παρουσίασε αφιέρωμα στο τεύχος 57, το οποίο παρουσιάζει κάποια απο τα blogs ασχολούνται με θέματα αρχιτεκτονικής. Η evee, (datascape.blogspot.com) ξεκίνησε την κουβέντα με αφορμή αυτό το τεύχος, που εμφανίζεται σαν pdf στο site του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων (www.sadas-pea.gr). Η προσέγγιση παρουσιάζει ενδιαφέρον, κάποιες στιγμές γίνεται απολογητική, αλλά σε γενικές γραμμές μπορεί να χαρακτηριστεί θετική.
Το άρθρο που ακολουθεί, είναι κάτι σαν επεξηγηματική εισαγωγή του αφιερώματος αυτού του τεύχους...


BLOG : Ο διαδικτυακός απόηχος
μιας «αρχιτεκτονικής» συζήτησης με μη – αρχιτέκτονες
του Μιχάλη Λεφαντζή, αρχιτέκτονα, διδάκτορα Πανεπιστημίου Αθηνών

Η ταυτότητα των μη-αρχιτεκτόνων

Στον ερμηνευτικό κώδικα της ανθρώπινης επικοινωνίας, που αποτελεί και επιστημονικό αντικείμενο πλείστων πανεπιστημιακών σχολών με ανθρωπογνωστική κατεύθυνση, ο νεολογισμός του προσδιοριστικού μορίου «μη» μπροστά από δόκιμους φιλοσοφικούς όρους ή χαρακτηριστικές ιδιότητες, εμφανίστηκε τις τελευταίες δεκαετίες αντικαθιστώντας το «δεν» ή το «δεν είναι» σε μια ακολουθία λεκτικά επιτηδευμένων θεωρήσεων και ιδεοληψιών.
Πιο εξειδικευμένα, στην Τέχνη και την Αρχιτεκτονική το μόριο «μη» εκφράζει τόσο την Ετερότητα όσο και την Ταυτότητα στην ίδια έννοια, ως προϊόν συνειδητής αντίφασης και αυτοσαρκασμού.
Βέβαια, ενώ στο παρελθόν η Τέχνη αναφερόταν σε συγκεκριμένες και ιδιαίτερες πολιτισμικές δράσεις και η Αρχιτεκτονική στη φιλοσοφική της διάσταση αφορούσε «παν επιστητόν», σήμερα και με την προσθήκη του μορίου «μη» συμβαίνει το αντίθετο:
Από τη μία η μη-Τέχνη των καλλιτεχνών της σύγχρονης εικαστικής και εικονοληπτικής αναζήτησης εξαπλώνεται και συμπεριλαμβάνει όσες δράσεις δεν κατάφερνε να ενσωματώσει μέχρι τώρα η «επίσημη» Τέχνη, ενώ από την άλλη η λεγόμενη Αρχιτεκτονική των μη-αρχιτεκτόνων (ή αλλιώς Αρχιτεκτονική χωρίς αρχιτέκτονες) που έχει συζητηθεί αρκετά - ειδικά τα τελευταία χρόνια - για την επικυριαρχία της στην αρχιτεκτονική πραγματικότητα, απομειώνει την σημασία αλλά και την παρουσία της «επίσημης» Αρχιτεκτονικής και ενδεχομένως των αρχιτεκτόνων.
Αν παρατηρήσατε, δεν αναφέρθηκαν οι όροι μη-καλλιτέχνης ή μη-αρχιτεκτονική γιατί απλούστατα δεν υπάρχουν, αποτελούν παράδοξο το οποίο μάλλον χρειάζεται αρκετό χώρο για να αναπτυχθεί ως θέμα.
Άλλωστε, αυτό που ενδιαφέρει εδώ είναι η ταυτότητα των μη-αρχιτεκτόνων, που κατ’ αναλογία με τη μη-Τέχνη, συνεταιρίζεται πολλές φορές με αυτή των αρχιτεκτόνων, όσο αντιφατικό και αν φαίνεται αυτό και παρ’ όλες τις προηγούμενες θεωρήσεις.

Το πείραμα και η χιμαιρική προσπάθεια

Στην προσπάθεια ανίχνευσης του λόγου και των απόψεων για την Αρχιτεκτονική μέσα από τα μάτια των μη-αρχιτεκτόνων, έγινε αμέσως κατανοητό ότι είναι ακατόρθωτη, σχεδόν χιμαιρική η αναζήτηση ικανοποιητικού δείγματος ή και παραδειγμάτων για το θέμα, με την μεθοδική διαδικασία περισυλλογής και επιλογής στοιχείων και κειμένων. Έπρεπε να βρεθεί ένα συμβατικό εφαλτήριο για την έρευνα, που θα κάλυπτε όσο γίνεται περισσότερο τις απόψεις και την κριτική των νέων κυρίως ανθρώπων για την καθημερινή αρχιτεκτονική πραγματικότητα και τα προβλήματά της. Παράλληλα, προτιμήθηκε η δυνατότητα αξιοποίησης του ζωντανού λόγου και των δημόσιων συζητήσεων που θα συγκεντρώνονταν στο αφιέρωμα αυτό, αποφεύγοντας έτσι όσο γίνεται περισσότερο τα επιμέρους άρθρα με ακαδημαϊκό χαρακτήρα.
Έτσι επιχειρήθηκε μια σειρά συνεντεύξεων με πνευματικούς ανθρώπους, με επαγγελματίες άλλων χώρων, αλλά και με άλλες κατηγορίες πολιτών, των οποίων η γνώμη και η άποψη για την αρχιτεκτονική θα ήταν ενδιαφέρον να παρουσιαστεί στο παρόν αφιέρωμα, για να αποκτήσει με αυτό τον τρόπο και μια εικόνα για όλα αυτά, ο κόσμος των αρχιτεκτόνων.
Από το δείγμα των συνεντεύξεων, έγινε κατανοητό πως όλοι προσπαθούσαν να περιορίσουν την επιχειρηματολογία τους και δεν ήθελαν να παρουσιάσουν αυτά που αληθινά πιστεύουν σε ένα έντυπο που (τουλάχιστον) δύνανται να διαβάσουν όλοι οι αρχιτέκτονες.
Αντικρίζοντας το φτωχό δείγμα που παρουσιάστηκε μετά την πρώτη έρευνα, καταλάβαμε όλοι πως το όλο εγχείρημα είχε περισσότερο πειραματικό χαρακτήρα και αμφισβητήσιμη αξία που τέθηκε άλλωστε και στην Συντακτική Επιτροπή του Περιοδικού. Παράλληλα, έγιναν προτάσεις για την προσέγγιση ομάδων πολιτών με κοινωνικό και οικονομικό κύρος, οι οποίοι θα διατύπωναν εγκυρότερες απόψεις. Αυτό όμως δεν συμφωνούσε με την αρχική θεώρηση του θέματος, ίσως γιατί οι επιχειρηματίες και οι λοιποί κατέχοντες εξουσίες και αξιώματα, στην πλειοψηφία τους ελέγχουν ή επηρεάζουν έμμεσα ή άμεσα την αρχιτεκτονική παραγωγή.
Η ζητούμενη προς διερεύνηση κατηγορία μη - αρχιτεκτόνων, έπρεπε να εκφράσει τα αληθινά της επιχειρήματα και απόψεις για την αρχιτεκτονική, χωρίς σκοπιμότητες, με την αθωότητα και την ασάφεια που μπορεί να προσφέρει η συχνά αδόκιμη, αλλά αμεσότερη στον αναγνώστη, καθομιλουμένη γλώσσα.
Αυτή λοιπόν, ήταν και η στιγμή της αποκάλυψης των BLOG στο διαδίκτυο, όπου οι περισσότεροι είχαμε ακούσει γι’αυτά, αλλά ουσιαστικά μας ήταν άγνωστα.

Τα Blog[1]

Με τη χρησιμοποίηση των γνωστών μηχανών αναζήτησης και τις απαιτούμενες λέξεις κλειδιά, βρέθηκε ένας τεράστιος όγκος υλικού που μάλλον πρέπει να διερευνηθεί περισσότερο μεθοδικά στο μέλλον. Σε αυτό το υλικό παρουσιάζονται τα προσωπικά ημερολογιακά κείμενα «επωνύμων» και «ανωνύμων» όλων των κατηγοριών, τα οποία δέχονται ελεύθερο σχολιασμό, κριτική και αφορμή για συζήτηση, από όλους τους χρήστες του διαδικτύου. Ανάμεσα σε αυτά, ένα από τα περισσότερο γνωστά και πλούσια σε σχολιασμό, είναι αυτό που έχει ο συγγραφέας Νίκος Δήμου, το οποίο είναι και πρώτο στις προτιμήσεις των Bloggers. Έλληνες Αρχιτέκτονες σε αυτό τον μικρόκοσμο των «ημερολογίων» του διαδικτύου εμφανίζονται αρκετοί και αρκετά δραστηριοποιημένοι, με ενδιαφέρουσες σελίδες και οπτικό υλικό.
Η συνάντηση με κάποιους από αυτούς τους αρχιτέκτονες - bloggers[2], που έχουν ξεκινήσει (κάποιοι εδώ και χρόνια) στα δικά τους Blog δημόσια συζήτηση στο διαδίκτυο με τους μη-αρχιτέκτονες για την αρχιτεκτονική, ήταν διαφωτιστικότατη.
Σε αυτή την κοινότητα, οι σχολιάζοντες μη-αρχιτέκτονες είναι κατά μια ιδιαίτερη συνθήκη επώνυμα ανώνυμοι, γεγονός που τους επιτρέπει την κριτική και την ελεύθερη παρουσίαση των επιχειρημάτων τους, χωρίς περιορισμούς, πλαίσιο που συμφωνεί ως ένα σημείο και με τους αρχικούς στόχους της έρευνας του αφιερώματος.
Το σύνολο των απόψεων που παρουσιάζονται και συζητιούνται σε αυτό το χώρο, μπορεί να χαρακτηριστεί ετερόκλητο, με την συνύπαρξη πληθώρας επιδερμικών θεωρήσεων και απόψεων, αλλά και με πολύ αξιόλογα κείμενα που αφορούν την πόλη και την καθημερινή αρχιτεκτονική της πραγματικότητα.

Επισημάνσεις

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε πως το προϊόν, το οποίο παρουσιάζεται τελικά στο αφιέρωμα, είναι ένα ελάχιστο δείγμα αυτών που θα μπορούσαν να παρουσιαστούν για το θέμα, ούτε καν ενδεικτικό. Είναι απλά το έναυσμα, το εφαλτήριο μιας νέου τύπου δημόσιας συζήτησης για την αρχιτεκτονική, που δεν πρέπει να υποτιμήσουμε, αντίθετα πρέπει μάλλον να την παρακολουθήσουμε και να αναλογιστούμε την αλήθεια ή τις αλήθειες που αυτή κρύβει μέσα της και τη χρησιμότητα που μπορεί να έχει στον άλλο δικό μας περίκλειστο μικρόκοσμο, αυτόν των αρχιτεκτόνων.
Ο λόγος που αρθρώνουν εδώ οι μη – αρχιτέκτονες, μέσα στην ασάφεια, την απροσδιοριστία και τις συχνά ναϊφ ή απλά βιωματικές εξιστορήσεις, μας προσφέρει κάτι χρήσιμο κατά τη γνώμη μου: Πρώτα την στοιχειώδη(;) και ασαφή (προϊόν ελλιπούς εκπαίδευσης) εικόνα που έχουν οι έλληνες μη-αρχιτέκτονες για την αρχιτεκτονική, παρότι είναι χρήστες της. Δεύτερον, την ανάγκη της δικής μας ενεργοποίησης ως αρχιτεκτόνων στο θέμα της ενημέρωσης, πληροφόρησης, αλλά και δημόσιας συζήτησης των προβλημάτων της περισσότερο καθημερινής και επικαιροποιημένης αρχιτεκτονικής πραγματικότητας, με την ίδια την κοινωνία, την κοινωνία των «μη-αρχιτεκτόνων», που περιμένει να μας ακούσει!
Στα μέχρι τώρα «δημόσια βήματα» για την αρχιτεκτονική, εγχώρια και διεθνή, είδαμε τις περισσότερες φορές να εκτυλίσσεται το «είδωλο» μιας Αρχιτεκτονικής του «Κόσμου», χωρίς τον «Κόσμο».
Σε αυτό τον διαδικτυακό μικρόκοσμο αντίθετα, δεν υπάρχουν ούτε Δημιουργοί, ούτε μαικήνες, ούτε Μέντορες (ακόμη τουλάχιστον), δύνανται απλώς να υπάρχουν όλοι. Το μόριο «μη» εδώ αποκτά τη σημασία που του αρμόζει. Είναι το «μη» των πολλών που μέχρι τώρα έβλεπαν χωρίς μάτια και άκουγαν χωρίς αυτιά εκείνους τους λίγους που (ακόμη και τώρα) είτε νομίζουν πως τα χρησιμοποιούν και τα διαθέτουν, είτε νομίζουν πως δεν νομίζουν - μάλλον «Τίποτα». Πέρα από τα πρέπει και τα μη των «νομιζόντων», οι αρχιτέκτονες ήρθε η ώρα να συλλάβουμε, πως ο επαναπροσδιορισμός της κοινωνικής μας ταυτότητας και ρόλου, είναι αλληλένδετος με την «αστοιχείωτη» και «ναϊφ» παρουσίαση της ταυτότητας των μη-αρχιτεκτόνων που εμφανίζεται στα κείμενα των επομένων σελίδων…
Ως κατακλείδα αυτών των συλλογισμών, προτείνω (και νομίζω ότι πολλοί θα συμφωνήσουν σε αυτό) να ανοίξει το διαδικτυακό FORUM του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων που είναι έτοιμο προς λειτουργία, για να ξεκινήσει από εκεί μια πραγματικά δημόσια συζήτηση για την αρχιτεκτονική…
[1] Μπορούν να οριστούν ως συνδυασμός προσωπικού διαδικτυακού ημερολογίου- λευκώματος και forum συζητήσεων
[2] Την Εύη Αναστασοπούλου από την Αθήνα και τον Θοδωρή Δούνα από την Θεσσαλονίκη, τους οποίους και ευχαριστώ για την πολύτιμη βοήθειά τους.